COVID-19 pandemisi 2020 yılında dünyaca en çok konuştuğumuz konu oldu. Dünyanın sağlığının hem bireylerin tek tek, hem de toplumun sağlığına bağlı olduğunu, bunun sağlanmasının toplumsal dayanışma ve sosyal haklara bağlı olduğunu bir kez daha gördük… Pandeminin tehdidinden dayanışma ve bilime dayanan yükümlülüklerimize uyarak korunacağımızı anladık… Şartlar ne olursa olsun insani değerlerin her şeyden üstün tutulması gerektiğini savunduk… Sağlığın, sağlıklı yaşamın, kendimizi korurken başkalarına da saygı duymanın önemini biliyoruz. Yalnızca sağlığımıza yönelen tehditlerin yoğun olduğu zamanlarda değil her zaman birbirimize ihtiyaç duyacağımızın farkındalığını oluşturmalıyız.

‘‘Hem sağlık hizmetlerini sunanların, hem de bu hizmetlerden yararlananların, yani hepimizin hakları birbirinden soyutlanamaz.’’ Pandeminin getirdiği çok fazla sorun var. Tüm dünya ile birlikte bu sorunları yaşadık, yaşamaya da bir süre daha devam edeceğiz. Ekonomi etkilendi, sosyal yaşantı kısıtlandı ama en önemlisi pandemi ilanı ile birlikte bireylerin sağlık hizmetlerine erişimine bazı sınırlılıkları ve kısıtlamalar getirildi. Ancak; Hastaların sağlık hizmetlerine adaletli ve hakkaniyete uygun olarak ulaşılabilir sağlık hizmetinden yararlanma hakkı vardır.

PANDEMİ DÖNEMİNDE BİREYLERİN SAĞLIK HİZMETLERİNDEN YARARLANMA VE HİZMETLER HAKKINDA BİLGİ EDİNME HAKLARI

Covid 19 gündeme geldiğinde pek çok ülkede olduğu gibi ülkemizde de bazı önlemler alınmıştır. Bu alınan önlemler, bazı sınırlılıkları da gerektirmişti. Çok sayıda kamu hastanesinde ya da özel hastanelerde pek çok klinik veya servisler tamamen pandemi ile hizmet veren birimlere dönüşmüştü. Bu önlemlerin alınmaması, normal süreçteki gibi hasta bakımlarına devam edilmesi, çok ciddi sağlık sorunlarına neden olabilirdi. Hem sağlık çalışanlarının, hem de başvuran bireylerin sağlığı da ciddi anlamda riske girebilirdi. Bu önlemlere uyulması son derece önemlidir. Bunlara, hasta, birey ve vatandaş olarak uyulmalıdır. Fakat Pandeminin varlığı bizim sağlık hizmetinden hiçbir şekilde yararlanamayacağımız anlamına da gelmez. Pandeminin ilk döneminde önemli eksikliklerden biri, getirilen sınırlamalar hakkında yeterli bilgi paylaşımında bulunulmamasıydı. Hangi hizmetlerle ilgili, ne gibi sınırlamalar ve bu sınırlamaların istisnaları nelerdir gibi ayrıntılı bir bilgiye kamunun ciddi ihtiyacı vardı. Bu anlamda, bu bilgilerin paylaşılması gerekiyordu. Daha doğrusu daha etkin bir paylaşıma ihtiyaç vardı. Ancak hastaların çoğu zaman bilgi eksikliklerinden bilgilendirilmemelerinden dolayı büyük zorluklar yaşadıklarını biliyoruz. Sınırlamalar, ertelemeler olabilir, ancak bu sınırlamalar sağlık ve yaşam hakkına dokunmayacak şekilde olmalı, hayatı ve hayati organlarının tehdit eden durumlar için olmamalıdır. Örneğin, hastanın hayatını veya organlarını kurtarmak için gerçekleştirilen cerrahi girişimler olanaklar el verdiği sürece gerçekleştirilmelidir. Bazı elektif cerrahilerin ertelenmesi söz konusuydu. Bu önlem gerekli ve önemliydi ancak bunların çerçevesi ve sınırları kamu ile paylaşılmalıdır. Örneğin, hastanın vücut direncinin düşmesine bağlı hastalıklarının tedavisinin ertelenmesi, kabul edilebilir sınırlar içerisindedir. Özellikle söylenmesi gereken, sağlık hizmetlerinin erişim hakkının alınan bütün önlemler çerçevesinde bireylerin ayrıntılı bir şekilde bilgilendirilmesi gerekiyordu.

		Sağlık Bakanlığı genelgelerinde tedavi alması gereken bazı hastaların mümkün olduğunca tedavilerine devam edilmesine vurgu yapılıyordu. Ancak, bunların çerçevesi ve kapsamına dair daha aydınlatıcı bilgiler yoktu. Hastalar hangi kurumlardan hangi koşullarda hizmet alabileceği hakkında bilgilendirilmelidir. Bireylerin sağlık ve yaşam haklarına dokunmayacak şekilde önlemler alınması bilgi edinme hakları hangi koşullarda yararlanabileceği hakkını da kapsar. Sağlıkta bireylerin daha hassas olduğu dönemlerden biridir pandemi. Tedavilerini başka hangi kurumlardan alınabileceği gibi bilgilendirmenin yapılması gerekiyordu. Covid 19 da yeni bir döneme geçtik. Sağlık hizmetlerinde yeni uygulamalar uygulanmaya başlandı. Bu dönemde özellikle İl sağlık müdürlerinin toplumu bilgilendirmeleri önem taşımaktadır. Bizim gibi sivil toplum kuruluşlarına da önemli görevler düşüyor. Örneğin bazı genelgelerde kronik hastalıkları bulunan bireylerin izin, çalışma durumları, sağlık hizmetlerine erişim gibi konularda düzenlemelere yer verilmiştir.

Biz HAYAD olarak bu genelgeler hakkında bilgi aktarmaya çalıştık ama bu genelgelerin içeriği hakkında daha sistematik bir bilgi paylaşımına ihtiyaç var. Özellikle genelgelerin uygulanması konusunda açıklayıcı bilgiler gerekliydi. Bu açıdan bilgilendirmelerin yapılması pandemi döneminde çok ihtiyaç duyulan, tüm etik kodlarla söz edilen şeffaflığın da sağlanmasında büyük bir etken olacaktır.
Bütün önlemler konusunda herkesin bilgilendirilmesi, bilgilendirmelerin yayın kuruluşları, sosyal medya gibi araçlardan konunun uzmanları tarafından açıklanması önümüzde ne kadar süreceğini bilmediğimiz bu dönemde karşılıklı fikir alışverişin devam etmesi gerekiyor.

SAĞLIK HİZMETİ ALIMINDA SEÇİM HAKKI

Sağlık kuruluşunun seçme hakkı konusunda önemli konular gündeme gelmişti.  Belli bir sağlık kuruluşundan hizmet alma hakkı olan bir kronik hasta yine kendi sağlık kuruluşuna başvurarak oradan hizmet alma eğiliminde ve beklentisinde olabilir ki, bu hakkıdır. Ancak pandemi döneminde bu gibi konularda aksamalar, sınırlamalar getirebilir mi? Evet seçme hakkı sınırlandırılabilir ancak alternatiflerin önerilmesi, aynı hizmetleri alabileceği kurumlara yönlendirilmesi gerekmektedir. Bu konuda organizasyona ihtiyaç vardır. Hastaların devamlı aldıkları tedavi hizmetlerinden farklı hizmet alabilmeleri yeni sorunlar getirebilecektir.

Sağlık Bakanlığı genelgesinde pandemi hastanesi hizmet şartlarına yer vermiş, hastanelerin belli bölümlerini pandemi ile ilgili hizmetlere ayırması belirtilmiştir. Genelgede bu hususlar belirtilirken, tedavisi başlanmış ve tedavilerine devam edilen hastaların tedavilerinin aksamaması gerektiğine vurgu yapılmıştır. Pandemi hastanesi olarak belirlenen hastanelerde yatarak tedavi gören hastanın başka bir hastaneye geçmesinin gerektiği durumlarda, hastanın kendi durumuna bırakılması, hastanın uygun hastaneye sevkinin yapılmaması, hak ihlalidir.

HASTA BİLGİLERİNİN PAYLAŞIMI

COVID 19 hastalarının bilgilerin medya veya sosyal medyada paylaşılması hastaların hakkını ihlal eder mi ? Evet eder. Hastalara ait bilgilerin açıklanması yasaktır. Ancak yasal düzenlemelerle bilgi açıklanması yasağına sınırlamalar getirilmiştir. Örneğin yasalar bazı hallerde yetkilendirilmiş kurumlar arasında ve hastanın izin verdiği kişilere bilgilerin aktarılmasını öngörmektedir. Esas olan hastalara ait bilgilerin paylaşılmaması olsa da pandemi gibi durumlarda bireylerin özel hayatına müdahale, haklı gibi görünür. Covid 19 pandemisinde bu yönde ihlal örneklerine rastladık. Sosyal medyada bu yönde çok fazla paylaşım gördük. Mahalle sakinlerinin, apartman sakinlerinin kimlerin Covid 19 olduğunu araştırması, paylaşması hak ihlaldir. Ancak Pandemi dönemine özel olarak hastaların yetkililer tarafından telefonla aranması, evlerinin ziyaret edilmesi, hak ihlali oluşturmaz.

SAĞLIK ÇALIŞANLARINA AYRIMCILIK VE DAMGALAMA KABUL EDİLEMEZ!

Burada sağlık çalışanlarına yönelik özel yaşam ihlallerine, damgalama ve ayırımcılığa değinmeden geçemeyeceğim. Covid 19 riski nedeniyle sağlık çalışanlarının sosyal yaşamlarında ayırımcılığa maruz kalmaları da üzülerek karşılaştığımız durumlar arasında oldu. Onların da Covid statüleri merak konusu olduğu gibi damgalamaya maruz kalmaları da söz konusu oldu. İkamet ettikleri çevrelerde bu yönde bir baskıya maruz kaldıkları bir gerçektir. Covid 19 pandemisi sağlık çalışanlarının hakları ve sosyal güvenceleri konusunda eksikliklerin belirlenmesi açısından önemli ipuçları göstermiştir. Pandeminin olumsuz etkileri konusunda Hasta -sağlık çalışanı ayrımcılığı etik değildir.

HASTANIN SAĞLIK DURUMU UYGULAMALAR HAKKINDA BİLGİLENDİRİLME HAKKI

Sağlık durumu konusunda bilgilendirilmesi kendine yapılan işlemler hakkında ayrıntılı bilgi alma hakkı vardır. Bu bilgilendirme Pandemi döneminde daha da duyarlı bir şekilde yapılmalıdır.
Covid 19 tanısı alan hastanın bilgilendirmeme hakkı var mı? Hayır yoktur. Olağan koşullarda tanınan bu hakkın önemli bir istisnası başkasına zarar verme olasılığının bulunması durumudur. Covid 19 tanısı alan hasta sağlık durumu ve hastalık konusunda bilgilendirilmeme hakkını kullanamaz.

COVİD 19 HASTASININ TEDAVİYİ RED ETME HAKKI VAR MI?

COVID-19 tanısı alan bir hasta tedaviyi ret edebilir mi?  Evet edebilir. Ancak, izolasyon, karantina kurallarına uymakla tedaviye ret arasındaki farkı net bilmek gerekiyor. Bizim ülkemizde evde karantinayı da uygulamaya konuldu. Karantinaya ve kurallara uyumak şartı ile hastanın tedaviyi kabul etmeme hakkı bulunuyor.

HASTANE KAYITLARINA ULAŞILMASINDA SORUNLAR

Diğer tartışma konularından biri, hastanın kayıtlarına ulaşabilmesidir. Bu konuda sınırlamaya gidilmemesi ve hastaların kayıtlarına ulaşabilmesi sağlanmalıdır. Salgın hastalıklar ve pandemi gibi toplumsal olaylar, sosyal ve sağlıkla ilgili sorunlarda yıkımlar getirebilir. Mücadelede devletlere çok önemli yükümlülükler verilmekte ve görevler düşmektedir. Pandemi ile mücadele hiçbir zaman insani değerlerden uzaklaşmadan ve bu değerler göz ardı edilmeden sürdürülmelidir. İnsanları suçlayacak, damgalayacak, küçük düşürecek ifadelerle pandemi ile mücadele edilmesi mümkün değildir. Hasta haklarına uygun hareket edilmelidir. Tüm bireyleri pandemi ile mücadelede bir paydaş haline getirecek yaklaşımlar sağlanmalıdır.  Bireyleri paydaş haline getirecek uygulamaların çok yarar getireceği bilinmekte, görülmektedir.

Sonuçta; Pandemi dönemleri, hasta haklarının askıya alındığı, yok sayıldığı dönemler değildir. Pandemi dönemlerinde kısıtlamalar sınırlamalar olabilir ancak bunlar bireylerin sağlığa erişim hakkını engellenmemelidir.